ضرورت ترجمه تخصصی متون و مقالات

ترجمه کلمه به کلمه معنی اصلی متن را از بین می برد و آن مفهوم اصلی و طبیعی به مخاطب منتقل نمی شود. شنونده فارسی‌ زبانی که به رادیو گوش می‌دهد، در واقع دارد مطلبی را از زبانِ کسی می‌شنود. این کس یک گوینده رادیویی است. شنونده خودِ او را نمی‌بیند، چنانکه انگار کسی در محل شنونده حضور دارد، اما شنونده برای دقیق‌تر شنیدن حرف‌های او، چشم‌هایش را بسته است و او را نمی‌بیند. به عبارت دیگر، شنونده نوشته‌ای در برابر خود ندارد و فقط صدای گوینده را می‌شنود، صدای گوینده‌ای که دارد برای او حرف می‌زند، نه اینکه مطلبی را از روی نوشته‌ای برای او بخواند.

اگر مترجم به جای ترجمه کلمه به کلمه، بعد از آنکه مفهوم جمله انگلیسی را گرفت، بیاید پیش خود آن مفهوم را به زبان خود و برای خود بگوید، درست مثل این است که دارد آن مفهوم را برای کسی که در برابرش نشسته است، بازگو می‌کند. بعد از این بازگوییِ مفهوم است که آن را به روی کاغذ می‌آورد یا تایپ می‌کند. اما مترجمی که اصلاً جمله را یکبار به تمامی نمی‌خواند، یا آن را می‌خواند و در هر دو صورت، عبارت‌ها یا جزءهای جمله را یکی بعد از دیگری، بدونِ توجه به پیوستگیِ طبیعی در معنی‌های این عبارت‌ها یا جزءها، به فارسی بر می‌گرداند، کلام حتی در صورتی که ترجمه‌اش دقیق باشد، ترتیب و روالی پیدا می‌کند که برای شنونده فارسی‌زبان بیگانه است، چون همان طور که گوینده فارسی‌زبان، ناخودآگاه، به گفتارش در ترتیب عبارت‌ها یا جزءهای جمله نظمی می‌دهد که طبیعیِ زبان فارسی است و روح زبان در آن نمود پیدا میکند، شنونده هم در صورتی سریعاً و به روشنی مفهوم مطلب را با گوش دادن به رادیو می‌گیرد که مطلب با همان نظم طبیعی گفتار فارسی نوشته و خوانده شود.

اما وقتی که ترجمه، لفظ به لفظ یا عبارت به عبارت باشد، زنجیره پیوستگیِ معنایی در مطلب می‌شکند و شنونده عبارت‌ها را در زنجیره طبیعی نمی‌شنود تا آن پیوستگی طبیعی در ذهنش پیدا شود. بنابراین در بسیاری موردها از جمله‌ها، بدون اینکه مفهومِ آن‌ها را گرفته باشد، می‌گذرد و به این ترتیب نوشتن برای رادیو که هدف آن رساندن اخبار و اطلاعات به مردم است، نمی‌تواند نتیجه مطلوب را داشته باشد. به نمونه‌ای از یک ترجمه پخش شده نگاه می‌کنیم. متن جمله انگلیسی به این صورت بوده است:

He has called on workers to change their attitude to job opportunities they have until now considered beneath them.

مترجم که ناخودآگاه در قید ترکیب و ترتیب کلمه‌ها و عبارت‌ها در زبان انگلیسی بوده است، آن را به این صورت به فارسی برگردانده است: “او از کارگران خواسته است در مورد فرصت‌های شغلی که تا کنون آن‌ها را پایین‌تر از سطح خود می‌دانستند، تجدید نظر کنند.”

این ترجمه روح و روال فارسی ندارد و برای فهمیدن آن تأمل لازم است و شنونده رادیو وقت تأمل ندارد. می‌توانیم مفهوم این جمله را بگیریم و به صورتی که بیان آن برای ما طبیعی باشد، به فارسی برگردانیم. مثلاً بگوییم: “او از کارگران خواسته است که از این به بعد اگر شغلی برایشان پیدا شد، آن را به دلیل اینکه در حد خود نمی‌دانند، رد نکنند.” یا: “او از کارگران خواسته است که از این پس دیگر هر شغلی را به این دلیل که آن را از حد خود پایین‌تر می‌دانند، رد نکنند.” و جمله‌هایی نظیر این‌ها، که بتواند مفهوم را سریعاً به شنونده برساند. و حالا به یک نمونه دیگر توجه می‌کنیم:

My administration is deeply committed to a prosperous Europe and a whole Europe and a free Europe, and we look forward to a constructive relationship

ترجمه انگلیسی به فارسی پخش شده این جمله به این صورت است: “دولت من عمیقاً به اروپای غنی و مرفه، اروپایی که یکپارچه و آزاد است پایبندی دارد و رابطه سازنده با آن را از اولویت‌های خود می‌شمارد.” اگر در بند نظمِ کلامی انگلیسی نباشیم، می‌توانیم مفهوم جمل انگلیسی را مثلاً به این مفـهوم فارسی برگردانیم: “خواستِ واقعی دولت من این است که اروپا غنـی و موفـق باشد، اتحاد و همبستگی داشته باشد، و از آزادی کامل برخوردار باشد، و ما امیدواریم که با اروپا روابطی سازنده داشته باشیم.”

اگـر به جمله انگلیسی توجه کنیم، می‌بینیم که این جمله باید از یک سخنرانی گرفته شده باشد، و چون در سخنرانی تأثیر و نفوذ کلام اهمیت دارد، سخنران کلمه “اروپا” را تکرار می‌کند و می‌گوید: “اروپایی ثروتمند و موفق، اروپایی متحد، اروپایی آزاد”، و این تکرار در نمونه ترجمه مفهوم به مفهوم به صورتی دیگر، یعنی تکرار فعلِ “باشد” آمده است.

مترجم در مرتبه اول باید شناختی لازم و کافی از زبان فارسی داشته باشد تا در موقع خواندن متن انگلیسی، مفهوم‌ها در ذهن او جای خود را پیدا کند. هیچ مفهومی وجود ندارد که یک گزارشگر انگلیسی آن را به زبان خود بیان کرده باشد و در زبان فارسی نتوانیم همان مفهوم را بیان کنیم. اگر مترجمی در موقع ترجمه یک جمله، به مفهومی بر بخورد که در بیان آن دربماند، و آنوقت تصور کند که آن مفهوم انگلیسی است و در فارسی چنان مفهومی پیدا نمی‌شود و او ناگزیر است که آن را کلمه به کلمه به فارسی برگرداند، باید بداند که این خودِ اوست که در حیطه زبان فارسی اندوخته‌ای ندارد، چون اگر چنین اندوخته‌ای می‌داشت، مفهومِ آن جمله انگلیسی بی‌درنگ جای خود را در این اندوخته پیدا می‌کرد و به فارسیِ طبیعی و روشن و رسا در می‌آمد.

ترجمه معنایی بیشتر به این دلیل اهمیت دارد که ترتیب و نظم در زنجیرۀ عبارت‌ها یا جزءهای جمله در زبان فارسی در مقایسه با زبان انگلیسی بسیار متفاوت است.